SZLAK ODRY – Wybrzeże Wyspiańskiego [6]

Grudzień 15, 2016

 

 Zobacz lokalizację na mapie

 

W XVII w. tereny nadodrzańskie na odcinku pomiędzy dzisiejszym mostem Grunwaldzkim a głównym gmachem Politechniki Wrocławskiej zajmowała wieś Nowe Szczytniki.

Zamieszkiwali ją rybacy, którzy dodatkowo zajmowali się przewożeniem chętnych na drugą stronę Odry, do Rakowca. Gdy w 1808 r. wioskę włączono do Wrocławia, nabrzeże po prawej stronie Odry – od ul. św. Józefa (okolice mostu Pokoju) do mostu Zwierzynieckiego – nazwano ulicą Nadbrzeżną. Z powodu rosnącej w XIX w. popularności Parku Szczytnickiego oraz powstałego w 1865 r. ogrodu zoologicznego, droga nad brzegami Odry stała się uczęszczaną przez wrocławian trasą spacerową.

Znaczenie tej części miasta wzrosło wraz z budową nowej przeprawy, mostu Grunwaldzkiego (łączącego centrum miasta ze wschodnimi dzielnicami) oraz otwarciem Wyższej Królewskiej Szkoły Technicznej (dzisiejszej Politechniki Wrocławskiej). Główny gmach tej uczelni powstawał etapami. Na początku XX w. zbudowano jedno skrzydło, a w latach 1925–28 wzniesiono okazały budynek równoległy do dzisiejszej ulicy Wybrzeże Wyspiańskiego, będący wspaniałym tłem nadodrzańskiej promenady.

Mniej więcej w tym okresie obmurowano też brzegi Odry, a w latach 1928–30 nad samą rzeką, na dawnym placu zabaw, stanął trzypiętrowy dom studencki z hangarami na łodzie i basenem wioślarskim w przyziemiu. Budynek nawiązywał swoją architekturą do południowej elewacji Politechniki Wrocławskiej. Przy dawnym akademiku powstała przystań, sportowcy mogli również korzystać z krytego basenu wioślarskiego podczas pogody niesprzyjającej treningom na rzece.

Od końca XIX w. we Wrocławiu działało wiele klubów pływackich, wioślarskich, kajakarskich i żeglarskich. Miasto miało nawet swojego olimpijczyka – kajakarza Fritza Bauera, złotego medalistę z igrzysk w Berlinie. Początkowo kluby cumowały swoje jednostki pływające – łodzie, kajaki, jachty – na nadodrzańskich nabrzeżach (m. in. przy moście Grunwaldzkim, moście Piaskowym, przy ulicy Na Grobli), ale po powodzi z 1903 r., gdy duża część klubowej floty została zniszczona, coraz częściej decydowano się na budowę hangarów na lądzie.

Podczas działań wojennych w 1945 r. dom studencki został zniszczony aż w 80 procentach. Szczęśliwie ocalało przyziemie z basenem wioślarskim i hangarami, dzięki czemu przystań bardzo szybko stała się siedzibą Jacht Klubu przynależnego do Akademickiego Związku Sportowego (AZS Wrocław). W latach 1952–55 obiekt częściowo odbudowano.

Pierwsze rejsy Jacht Klubu odbywały się na wydobytych z dna Odry poniemieckich łodziach, ale dzięki zaangażowaniu członków klubu (przez 65 lat było ich łącznie około 10 tysięcy), klub mógł sobie pozwolić na budowę własnych jachtów morskich. W latach 80. XX w. Jacht Klub przeżywał swoje najlepsze lata, posiadał bogatą flotę, świetnie wyszkoloną kadrę instruktorską, prowadził kursy żeglarskie na wodach śródziemnych i morskich. Od tego czasu zaczął też organizować dalekie wyprawy, m.in. do USA oraz w rejony okołobiegunowe do brzegów Antarktydy i na Spitsbergen. Wśród członków Jacht Klubu był znany żeglarz Krzysztof Baranowski, który dwa razy samotnie opłynął kulę ziemską. Klub ma też duże zasługi w popularyzowaniu Odry i żeglugi na rzece – przez wiele lat organizował imprezę „Wrocławskie Żagle”.

Na początku 2011 r. budynek wraz z przystanią stał się własnością Politechniki Wrocławskiej. Wyremontowano obiekt z hangarami na łodzie i z przedwojennym basenem, na którym trenują teraz zespoły wioślarskie AKS Politechniki Wrocławskiej. Przebudowano również nabrzeże, utworzono miejsca do cumowania kajaków oraz slip (pochylnię do wodowania i wciągania łódek). Kilkusetmetrowy pas nad rzeką stał się otwartym dla mieszkańców terenem z boiskami do siatkówki, nadrzeczną plażą, pomostami. W 2016 r. władze uczelni uroczyście otworzyły Bulwar Politechniki Wrocławskiej, odsłaniając Ósemkę ze sternikiem – rzeźbę przedstawiającą wykonane z brązu krasnale. W dniu otwarcia bulwaru odbyły się również regaty Odra River Cup ze składami męskich i żeńskich ósemek wioślarskich.

Pierwsze oficjalne regaty wioślarskie we Wrocławiu miały miejsce ponad 130 lat wcześniej, 20 sierpnia 1882 r. Aż do lat 30. XX w. urządzano na tym odcinku Odry zawody, przeniesione później w pobliże rozbudowującego się Stadionu Olimpijskiego, na nowoczesny tor na Kanale Żeglownym. O popularności regat może świadczyć fakt, że dla publiczności chcącej oglądać wyścigi wioślarskich załóg budowano specjalne trybuny na nabrzeżach.

Bliżej mostu Zwierzynieckiego, w awanporcie górnym śluzy Szczytniki, na przycumowanych do nabrzeża obiektach ma swoją siedzibę Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Fundacja, powstała w 1992 r., zajmuje się ochroną i popularyzacją dziedzictwa technicznego oraz historii przemysłu i techniki: gromadzi archiwalia i prowadzi badania zabytkowych obiektów techniki, publikuje materiały z zakresu historii, rewitalizacji i ochrony obiektów techniki oraz realizuje projekty upowszechniające wiedzę o żegludze odrzańskiej i zabytkach hydrotechnicznych Wrocławskiego Węzła Wodnego.

Fundacja prowadzi także Muzeum Odry, na które składają się trzy zabytkowe jednostki żeglugi śródlądowej. Pierwszy jest Nadbor, zbudowany w 1949 r. holownik parowy, posiadający oryginalną maszynę parową oraz kotłownię. Drugi, to dźwig pływający Wróblin z 1939 r. z oryginalnym napędem dźwigu oraz agregatem prądotwórczym. Trzecią jednostką jest barka Irena z 1936 r., która jeszcze do końca lat 80. XX w. pływała po Kanale Bydgoskim i Odrzańskiej Drodze Wodnej. Muzeum udostępnia do zwiedzania nie tylko zabytkowe statki, ale też wystawę dotyczącą Wrocławskiego Węzła Wodnego i historii żeglugi na Odrze.

Nie spodziewałem się, aby Wrocław był tak duży. Te widoki nad Odrą bardzo rozmaite i wcale wdzięczne. Gdybyż to kiedy nasza Wisła uregulowana mogła tak się przyczyniać do rozwoju Krakowa jak tutejsza rzeka.

Stanisław Wyspiański, list napisany podczas pobytu we Wrocławiu na „dalekim przedmieściu na prawym brzegu Odry”, 1890 r.

Ciekawym obiektem hydrotechnicznym widocznym po drugiej stronie rzeki jest zabytkowa Wieża Ciśnień na Grobli. Jej fasada niektórym przypomina rzymskie akwedukty, innym – Pałac Wielkich Mistrzów w Malborku. Wieża jest czterdziestometrową budowlą z 1871 r., która miała zaopatrzać w wodę 200 tys. wrocławian. W środku umieszczono zbiornik z czystą wodą i maszynownię, XIX-wieczne maszyny parowe pracowały aż do lat 60. XX w.

Tuż obok, przy ulicy Na Grobli znajduje się muzeum Hydropolis zlokalizowane w budynku dawnego podziemnego zbiornika na wodę należącego do miejskich wodociągów. W 2016 r. muzeum uznane zostało za jeden z „Siedmiu Cudów Polski”, jego główna ekspozycja dotyczy wody i jej roli w życiu człowieka.

Na drugą stronę rzeki można się dostać Polinką – kolejką gondolową łączącą główny kampus Politechniki Wrocławskiej z budynkami dydaktycznymi uczelni znajdującymi się przy ul. Na Grobli. Dwa wagoniki mieszczące po 15 osób przemieszczają się na długości 500 m, wisząc 7 m nad lustrem wody.

Wybrzeże Wyspiańskiego otrzymało swoją nazwę po II wojnie światowej, na cześć autora „Wesela”, dramaturga, malarza i poety, który był we Wrocławiu w 1890 r. i prawdopodobnie mieszkał w tej części miasta, pisząc w listach o dalekim przedmieściu na prawym brzegu Odry.

 Zobacz lokalizację na mapie

 

SZLAK ODRY – zobacz:

1. Stopień wodny Opatowice, Śluza Opatowice
2. Stopień wodny Bartoszowice, Śluza Bartoszowice
3. Przystań ZOO, Port STANICA, Port RANCZO
4. Przystań Zwierzyniecka, Most Zwierzyniecki, Kanał Miejskiego
5. Stopień Wodny Szczytniki, Śluza Szczytniki
6. Wybrzeże Wyspiańskiego
7. Ujście rzeki Oława, Port Węglowy, Odra Centrum
8. Most Grunwaldzki
9. Kanał Żeglugowy, Śluza Zacisze
10. Bulwar Marii i Lecha Kaczyńskich
11. Zatoka Gondoli
12. Bulwar Xawerego Dunikowskiego
13. Bulwar Piotra Włostowica
14. Most Tumski, Mosty Młyńskiej
15. Most Piaskowy, Przystań Turystyczna, Wyspa Tamka
16. Górny stopień wodny, Śluza Piaskowa
17. Wyspa Słodowa
18. Most Uniwersytecki, Marina
19. Dolny stopień wodny, Śluza Mieszczańska
20. Mieszczański Stopień Wodny, Elektrownie wodne
21. Port Miejski, Kępa Mieszczańska
22. Stopień wodny Różanka, Śluza Różanka
23. Stopień wodny Psie Pole, Śluza Miejska
24. Most Milenijny, Zimowisko Barek Osobowice 1
25. Port Popowice
26. Zimowisko Barek Osobowice 1
27. Stocznia Kozanów
28. Stopień wodny Rędzin, Śluzy Rędzin

Strona główna

 

1. Zygmunt Antkowiak, Ulice i place Wrocławia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
2. Historia na 65-lecie [online] www.jachtklub.wroclaw.pl/blog/kawal-historii/historia-jacht-klubu-azs-wroclaw/ dostęp: 20 września 2016 r.
3. ENCYKLOPEDIA WROCŁAWIA, WYDAWNICTWO DOLNOŚLĄSKIE, WROCŁAW 2006.
4. MACIEJ ŁAGIEWSKI, MOSTY WROCŁAWIA, WYDAWNICTWO DOLNOŚLĄSKIE, WROCŁAW 2004.
5. EDMUND MAŁACHOWICZ, WROCŁAW NA WYSPACH, WROCŁAW 1981.
6. WROCŁAWSKI WĘZEŁ WODNY, PRZEWODNIK TURYSTYCZNY, POD RED. STANISŁAWA JANUSZEWSKIEGO, FUNDACJA OTWARTEGO MUZEUM TECHNIKI, OŚRODEK PAMIĘĆ I PRZYSZŁOŚĆ, WROCŁAW 2008.
7. Wrocław na dziewiętnastoletniej Rycinie – Andrzej Zieliński – Ossolineum 1988
8. Niezwykła codzienność – Mariusz Kotkowski – Via Nova 2016
9. Wrocław na fotografii lotniczej z okresu międzywojennego – Via Nova 2008
10. Wrocław na dawnej rycinie – Olgierd Czerner – Ossolineum –1989
11. Hermann Krone i inni – Zygmunt Wielowiejski – Via Nova 2014
12. Zbiory prywatne – Mariusz Kotkowski – Wrocław
13. Zbiory prywatne – Michał Karczmarek – Wrocław
14. Zbiory prywatne – Akr – Wrocław
15. Zasoby Wratislaviae Amici – www.dolny-slask.org.pl
16. Muzeum Narodowe we Wrocławiu
17. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu
18. Muzeum Architektury we Wrocławiu
19. Zbiory Fundacja OnWater.pl – Wrocław

Opracowanie merytoryczne i historyczne: Fundacja OnWater.pl

Odra Centrum – miejsce spotkań na wodzie!