SZLAK ODRY – Stopień wodny Psie Pole, Śluza Miejska [23]

Grudzień 15, 2016

 

 

 Zobacz lokalizację na mapie

 

Konieczność utworzenia pod koniec XIX w. nowej drogi żeglownej, umożliwiającej opłynięcie centrum miasta od północy, zaowocowała przystosowaniem i modernizacją Stopnia Wodnego Szczytniki oraz utworzeniem nowego stopnia – Psie Pole. W 1873 r. powołano we Wrocławiu Zarząd Regulacji Rzeki Odry, którego jednym z zadań była budowa nowego bocznego kanału żeglugowego dostosowanego do większych barek transportowych.

 

Prace nad utworzeniem Drogi Wielkiej Żeglugi trwały od 1892 do 1897 r. Wykorzystano do tego celu koryto Starej Odry, służącej dotychczas do odprowadzania wód powodziowych. Na północ od Ołbina i Kleczkowa przekopano Kanał Miejski, który zaczynał się na wysokości Jazu Psie Pole, a za Śluzą Miejską łączył się ze Starą Odrą. Kanał o szerokości 10 m i długości ponad 6 km oddzielono od rzeki ziemnym wałem. Na wlocie kanału zbudowano bramę powodziową, której głównym zadaniem była ochrona przed powodzią miasta oraz licznych zakładów przemysłowych powstałych na nabrzeżach kanału. Dzięki utrzymywaniu odpowiedniego poziomu wody, w kanale możliwe było zimowanie statków. Konstrukcja bramy, wzorowana na projekcie Gustava Eiffla, przypomina pionową szufladę wysuwaną z wnęki pod mostem burzowym. Po ostatniej modernizacji budowli hydrotechnicznych na Kanale Miejskim (zakończonej w 2016 r.) przed zabytkową bramą umieszczono dodatkowo nowoczesną budowlę z zamknięciem segmentowym.

 

 

Aby utrzymać w kanale odpowiedni poziom wody, umożliwiający żeglugę, zbudowano w latach 1892–97 jaz Psie Pole. Jest to ruchomy dwuprzęsłowy jaz iglicowo-kozłowy o długości 78,5 m. W XIX w. i na początku XX w. jazy iglicowo-kozłowe, wykonywane według systemu francuskiego inżyniera Charlesa Poiree, były bardzo popularne (jaz Różanka powstał w latach 1913–14, jaz Opatowice w 1916 r.), z czasem zastępowano je jednak nowocześniejszymi rozwiązaniami. Dzisiaj zachowane konstrukcje iglicowe-kozłowe stanowią interesujące zabytki hydrotechniczne. Jaz Psie Pole jest jedynym obiektem tego typu wciąż funkcjonującym na wrocławskim odcinku Odry. Przepływ wody regulowany jest poprzez układanie pionowo drewnianych igieł opieranych o kamienny próg jazu, dodawanie lub usuwanie igieł, albo zmianę odstępu między nimi. Jaz obsługuje się ręcznie, dlatego konieczna jest kładka robocza, z której można operować iglicami. Stalowe kozły stawiane są do założenia iglic lub kładzione na dnie po rozigliczeniu jazu, w celu zwiększenia przepływu wody. Ważną rolą jazu Psie Pole jest ochrona przeciwpowodziowa Wrocławia.

 

 

W dolnej części Kanału Miejskiego, równolegle do budowy jazu Psie Pole, prowadzono prace przy budowie Śluzy Miejskiej, będącej kolejnym elementem nowego stopnia wodnego. Jest to śluza komorowa o szerokości 9,6 m i długości 55,8 m, ze ścianami z kamienia licowanymi granitowymi blokami. Śluza zamknięta została stalowymi wrotami wspornymi i dodatkową parą wrót przeciwpowodziowych na głowie dolnej śluzy.

 

 

Podczas modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego w ramach wieloletniego „Programu dla Odry 2006” udrożniono koryto Kanału Miejskiego, przystosowując je do przepuszczania wód powodziowych. Przeprowadzono remont i modernizację bramy powodziowej oraz Śluzy Miejskiej, zbudowano m.in. nową przepompownię. Wzdłuż lewego brzegu kanału pojawiły się bulwary ze ścieżkami rowerowymi i spacerowymi. Przyległe do nabrzeży tereny zabezpieczono przed wodami powodziowymi, budując mury oporowe. Przy zmodernizowanej Śluzie Miejskiej powstała natomiast przystań dla statków pasażerskich.

 

 

Nad Kanałem Miejskim przerzucone są aż trzy mosty drogowe i jeden kolejowy. W górnym odcinku jest to zachodnia część mostu Warszawskiego, którego część środkowa (najdłuższa) biegnie nad Starą Odrą, a wschodnia – nad Kanałem Nawigacyjnym. Część zachodnia mostu, o długości zaledwie 20,7 m, jest konstrukcją żelbetową z końca lat 20. XX w. Długość całej przeprawy wynosi aż 229 m.

 

 

Kilkaset metrów dalej, za mostem kolejowym Warszawskim i zatoką, nad którą góruje powstały w latach 30. XX w. budynek elewatora, znajduje się most Trzebnicki. Są to właściwie mosty Trzebnickie, ponieważ przeprawa (tak samo jak poprzednia) przerzucona jest przez kanały i koryto Odry. Według archeologów już trzy tysiące lat przed nasza erą korzystano tutaj z płytkiego brodu na rzece. Obecna przeprawa liczy sto lat. Krótsza część mostu zawieszona jest nad Kanałem Miejskim – nazywa się ją Południową. Część Północna, o długości 119 m, biegnie nad Odrą i Kanałem Żeglugowym. Ostatnią przeprawą nad kanałem jest most Osobowicki. Jego znacznie krótszy poprzednik znajdował się kilkaset metrów dalej w górę rzeki i nazywał się Groszowy (pieszy, przekraczający tę przeprawę, musiał zapłacić myto wartości jednego grosza). Obecny ośmioprzęsłowy kamienny most Osobowicki powstał w ostatnich latach XIX w. i biegnie nad Kanałem Żeglugowym, Starą Odrą i terenami zalewowymi, natomiast nad Kanałem Miejskim prowadzi jednoprzęsłowy most żelazny.

 

 

Zaledwie kilka lat po wybudowaniu nowej drogi wodnej okazało się, że jest ona zbyt ciasna dla dużych jednostek. W 1913 r. aż co piąty niemiecki statek śródlądowy poruszał się po Odrze. Pod koniec XIX w. zarejestrowano na rzece prawie 2,5 tys. barek holowniczych, a rok przed wybuchem pierwszej wojny światowej było ich już ponad 4 tys. Katastrofalna w skutkach powódź z 1903 r. oraz zbyt mała przepustowość Kanału Miejskiego spowodowały, że podjęto decyzję o kolejnej modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego, tym razem budując nowoczesny Kanał Żeglugowy z dużymi śluzami pociągowymi. Równolegle do niego przekopano Kanał Powodziowy, dzięki któremu miała się już nie powtórzyć sytuacja z początku XX w. Niecałe sto lat później okazało się jednak, że Odra wciąż potrafi być nieokiełznana i niebezpieczna, bo jak stwierdził Uwe Rada, autor epopei o Odrze, rzeka od zawsze uzurpowała sobie wybór, którędy popłynie. Walka o zwycięstwo pomiędzy ludźmi a Odrą wciąż trwa.

 

 

Znasz ty tę wodę, która przez Śląsk płynie
Bystrym swym prądem ku cudzej krainie,
Po której statki płyną z Raciborza
Aż do Szczecina, niedaleko morza?
Jest to ta Odra, na której bez miary
Z górnego Śląska wozimy towary.

Jan Mehl, Piosnka flisaka

 

 Zobacz lokalizację na mapie

 

SZLAK ODRY – zobacz:

1. Stopień wodny Opatowice, Śluza Opatowice
2. Stopień wodny Bartoszowice, Śluza Bartoszowice
3. Przystań ZOO, Port STANICA, Port RANCZO
4. Przystań Zwierzyniecka, Most Zwierzyniecki, Kanał Miejskiego
5. Stopień Wodny Szczytniki, Śluza Szczytniki
6. Wybrzeże Wyspiańskiego
7. Ujście rzeki Oława, Port Węglowy, Odra Centrum
8. Most Grunwaldzki
9. Kanał Żeglugowy, Śluza Zacisze
10. Bulwar Marii i Lecha Kaczyńskich
11. Zatoka Gondoli
12. Bulwar Xawerego Dunikowskiego
13. Bulwar Piotra Włostowica
14. Most Tumski, Mosty Młyńskiej
15. Most Piaskowy, Przystań Turystyczna, Wyspa Tamka
16. Górny stopień wodny, Śluza Piaskowa
17. Wyspa Słodowa
18. Most Uniwersytecki, Marina
19. Dolny stopień wodny, Śluza Mieszczańska
20. Mieszczański Stopień Wodny, Elektrownie wodne
21. Port Miejski, Kępa Mieszczańska
22. Stopień wodny Różanka, Śluza Różanka
23. Stopień wodny Psie Pole, Śluza Miejska
24. Most Milenijny, Zimowisko Barek Osobowice 1
25. Port Popowice
26. Zimowisko Barek Osobowice 1
27. Stocznia Kozanów
28. Stopień wodny Rędzin, Śluzy Rędzin

Strona główna

 

1. Encyklopedia Wrocławia, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.
2. Kiedy mówisz Odra, Wiersze z motywem rzeki, Klub Muzyki i Literatury, Wrocław 1999.
3. Maciej Łagiewski, Mosty Wrocławia, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2004.
4. Uwe Rada, Odra. Życiorys pewnej rzeki, KEW, Wrocław–Wojnowice 2015.
5. Wrocławski Węzeł Wodny, przewodnik turystyczny, pod red. Stanisława Januszewskiego, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Ośrodek Pamięć i Przyszłość, Wrocław 2008.
6. ZYGMUNT ANTKOWIAK, ULICE I PLACE WROCŁAWIA, ZAKŁAD NARODOWY IM. OSSOLIŃSKICH, WROCŁAW–WARSZAWA–KRAKÓW 1970.
7. EDMUND MAŁACHOWICZ, WROCŁAW NA WYSPACH, WROCŁAW 1981.
8. Wrocław na dziewiętnastoletniej Rycinie – Andrzej Zieliński – Ossolineum 1988
9. Niezwykła codzienność – Mariusz Kotkowski – Via Nova 2016
10. Wrocław na fotografii lotniczej z okresu międzywojennego – Via Nova 2008
11. Wrocław na dawnej rycinie – Olgierd Czerner – Ossolineum –1989
12. Hermann Krone i inni – Zygmunt Wielowiejski – Via Nova 2014
13. Zbiory prywatne – Mariusz Kotkowski – Wrocław
14. Zbiory prywatne – Michał Karczmarek – Wrocław
15. Zbiory prywatne – Akr – Wrocław
16. Zasoby Wratislaviae Amici – www.dolny-slask.org.pl
17. Muzeum Narodowe we Wrocławiu
18. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu
19. Muzeum Architektury we Wrocławiu
20. Zbiory Fundacja OnWater.pl – Wrocław

Opracowanie merytoryczne i historyczne: Fundacja OnWater.pl

Odra Centrum – miejsce spotkań na wodzie!