Wodne ogrody

Styczeń 2, 2018

Fundacja OnWater.pl opracowała koncepcję Wodnych Ogrodów i prowadzi od lat realizację tego projektu. Podczas kolejnych akcji plenerowych, z udziałem młodzieży i wolontariuszy powstało kilkadziesiąt ogrodów, które zacumowane są na rzekach Wrocławia. Wodne ogrody wprowadzają zieleń do centrum miast, zwiększają bioróżnorodność oraz oczyszczają powietrze i wodę.

Pływające Ogrody

Koncepcja pływających wysp jest pomysłem skierowanym w stronę poprawy różnorodności biologicznej, związanej z fauną i florą rzek i zbiorników wodnych w ścisłym centrum miasta. Na zanik bioróżnorodności w środowisku miejskim szczególny wpływ ma ścisła zabudowa tkanki miejskiej i jej powierzchni. Wybetonowane, wyasfaltowane nawierzchnie dróg, chodników i placów stają się powierzchniami nieprzepuszczalnymi dla wód opadowych, powodując nieodwracalne zaburzenia w gospodarce wodnej miast. Dodatkowo, powierzchnie pionowe, w postaci ścian i powierzchnie płaskie lub skośne dachów, akumulują promieniowanie słoneczne doprowadzając do powstawania zjawiska miejskiej wyspy ciepła, powodującego wzrost lokalnej temperatury. Istotna pod kątem bioróżnorodności termika i ilość zanieczyszczeń, a także zagęszczenie podłoża terenów miejskich działa degradująco na szatę roślinną, która nie jest w stanie przeżyć w tak ekstremalnym środowisku.

Fauna i flora funkcjonuje dziś w świecie lawinowo postępującej degradacji i utraty bioróżnorodności. Całe zespoły środowiska przyrodniczego wprost skazane są na nieustanne i coraz bardziej zachłanne, powiększanie się miejskiej zabudowy. Wzmożona urbanizacja, wtórna parcelacja, przekształcanie systemów przyrodniczych, powoduje destabilizację lokalnych ekosystemów. Konsekwencją tych działań jest powstanie wyizolowanych fragmentów środowiska, które charakteryzują się brakiem możliwości swobodnego przemieszczania się, a brak wymiany puli genowej doprowadza do zanikania i stopniowego wymierania gatunków o niskiej tolerancji ekologicznej.

Projekt Ogrodów Wodnych w swojej idei ma za zadanie stać się jednym z elementów pełni systemu przyrodniczego. W zależności od lokalizacji, konfiguracji zastosowanych modułów i zespołów roślin, może stać się lokalnym biocentrum, będącym wyspą różnorodności biologicznej w obszarze antropologicznych przekształceń. Projekt, zgodnie z terminami ekologii miasta, może pełnić funkcję węzła, łącząc bioróżnorodne wyspy z zewnętrznym, naturalnym systemem przyrodniczym. Istotą projektu jest też wspieranie istniejących korytarzy ekologicznych, najistotniejszych dla zachowania bioróżnorodności.

Projekt Wodnych Ogrodów, ze względu na pełnione funkcje, obejmuje:

Wyspy lęgowe

W związku z licznymi przekształceniami koryt rzecznych i ich nadbrzeży nieodwracalnie niszczy się zespoły roślinności wodnej i nisze ekologiczne gatunków związanych ze środowiskiem
wodnym. Zanik szaty roślinnej determinuje możliwości gniazdowania, odbywania lęgu i dorastania dla lokalnych, synatropijnych gatunków ptaków. Degradacja roślinności wodnej i gatunków z nią związanych jest pierwszym krokiem do utraty bioróżnorodności. Wyspa lęgowa Ogrodu Wodnego jest tworem zbudowanym ludzką ręką ale właśnie dzięki temu istnieje możliwość zaadoptowania wyspy na potrzeby gniazdowania konkretnego gatunku. Gatunki roślin zaprojektowane do Wyspy lęgowej:

Wyspy podwodne

Są poniekąd uzupełnieniem dla środowisk znajdujących się pod powierzchnią wody. Dodatkowo, dzięki oddziaływaniu tego typu wysp, następuje wzbogacenie zbiornika wodnego w szereg nisz ekologicznych dla drobnej fauny podwodnej, w tym narybku i kijanek płazów. Okazuje się jednak, że sprawność czyszcząca roślin podwodnych (hydrofitów) jest o 70 % mniejsza od sprawności roślin wynurzonych (makrofitów). Wyspy podwodne składają się z następujących gatunków roślin:

Wyspy filtry

Ogrody wodne, wykorzystując właściwości arenchymy, tkanki powietrznej roślin wodnych, mogą skutecznie wyłapywać zanieczyszczenia toni wodnej. Przy użyciu roślin, stosowanych do hydrobotanicznej oczyszczalni ścieków, możliwe jest dostarczanie tlenu, w wyniku dyfuzji, do części rośliny znajdujących się pod powierzchnią wody. Tlen tworzy wokół kłączy i korzeni lokalne mikrosfery tlenowe otoczone mikrosferami niedotlenionymi co wspomaga procesy biodegradacji materii organicznej i nitryfikacji oraz tworząc mozaikę stref drobnoustrojów: bakterii, grzybów, glonów i pierwotniaków decydujących o skuteczności oczyszczania. Roślinne filtry makrofitowe pobierają substancje biogenne, a także wydzielają antybiotyki, zwalczając bakterie chorobotwórcze. Filtr makrofitowy najczęściej jest obsadzany przez gatunki, takie jak:

Wyspy bioróżnorodności

Wyspy bioróżnorodności pełnią poza funkcją filtrującą i oczyszczającą środowisko wodne także szereg istotnych funkcji przyrodniczych, wzmacniając tym samym lokalne łańcuchy troficzne. Wyspa różnorodności biologicznej związana jest z określonymi warunkami środowiskowymi i jest dedykowana dla terenów cennych przyrodniczo. Większość zastosowanych gatunków to rośliny
preferujące stanowiska słoneczne i określoną troficzność wody, występującą najczęściej w oczkach wodnych i starorzeczach. Część z zastosowanych roślin posiada również wartość miodo i nektarodajną.

Efekty dla środowiska.

Bioróżnorodność. Różnorodność biologiczna jest jednym z głównych pojęć zrównoważonego rozwoju. Bioróżnorodność jest jedną z cech przyrody polegającej na zróżnicowaniu gatunków flory i fauny wchodzącej w skład naturalnych ekosystemów zapewniających stabilizację, równowagę oraz poprawne funkcjonowanie środowiska. Wprowadzenie pływających Ogrodów wodnych, których szata roślinna składa się głównie z gatunków rodzimych, daje sporą szansę na wzmocnienie i ustabilizowanie lokalnych populacji. Ogrody wodne są tez poniekąd substytutem i zamiennikiem naturalnych układów pasmowych roślinności wodnej i szuwarowej, w miejscach gdzie naturalne zbiorowiska zostały zdegradowane.

Pełnia systemu przyrodniczego, bezcennego pod kątem bioróżnorodności, zależy od funkcjonowania łańcuchów pokarmowych (łańcuchów troficznych) utrzymanych w równowadze (homeostazie). Ustabilizowane ekosystemy cechują się odpowiednimi proporcjami pomiędzy roślinami, zwierzętami roślinożernymi i drapieżcami, a gdy zabraknie jednego z elementów łańcucha troficznego, może dojść do trudnych do przewidzenia zmian. Pływające Ogrody tworzą, poza podstawową funkcja filtracyjną, zespoły samowystarczalnych środowisk o rozbudowanych łańcuchach troficznych. Rozwiązania ogrodu i zastosowane rośliny dostarczają materiału na gniazdo, zabezpieczają roślinnością wyprowadzane lęgi ptaków, dają schronienie na powierzchni i pod powierzchnią toni wodnej dla całego szeregu gatunków zwierząt.

Opracowanie i konsultacja merytoryczna – Jacek Jerzmański